WĄSOWICZ Stanisław, PRO MEMORIA (1901-1941) [12-16-4]

WĄSOWICZ Stanisław, PRO MEMORIA [12-16-4], urodzony 17.02.1901 r. w rodzinie Michała ( 1859–1915), oficjała sądowego i Anieli z Dąbrowskich (1877–1948). Miał trzech braci: Józefa (1900–1964; geografa i kartografa, żołnierza wojny 1920 r. i Armii Krajowej); Tadeusza (1906–1952; pseudonim Baca, pedagoga, podporucznika rezerwy, członka Organizacji Orła Białego i Szarych Szeregów, więźnia Oświęcimia, harcmistrza); Michała (1902–1970; podpułkownika Wojska Polskiego, w 1 Dywizji Pancernej i 1 Korpusie w Szkocji, zmarłego w Londynie) i siostrę Zofię (1908–1980; magistra filologii polskiej, nauczycielkę). W latach 1908–1912 Stanisław uczęszczał do szkoły ludowej w Limanowej i Nowym Sączu, a od 1912 r. – do I Państwowego Gimnazjum im. Jana Długosza w Nowym Sączu (tam w 1920 r. zdał maturę). Do harcerstwa wstąpił ok. 1912 r. Od 1919 r. prowadził w Nowym Sączu drużynę im. Stefana Czarnieckiego (78 skautów w 8 zastępach). W grudniu 1920 r. otrzymał stopień przodownika i został uhonorowany odznaką „Stanęli w potrzebie”. W latach 1920–1925 odbył studia prawnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim i uzyskał tytuł magistra prawa. W tym samym czasie ukończył również roczny kurs handlowy w Akademii Handlowej w Krakowie (1921) i dwuletnią Polską Szkołę Nauk Politycznych przy Wydziale Prawa UJ (1923). Podczas studiów (do 1925 r.) pracował w Agencji Wschodniej. Od 1926 r. był aplikantem sądowym, a następnie asesorem w Nowym Sączu. 12.06.1928 r. zawarł związek małżeński z Janiną Marią Szczerbowską (1903–1983), która po wojnie pracowała w administracji teatrów w Poznaniu. Mieli córkę Krystynę Marię (ur. w 1929 r., architektkę, po mężu Korską, zamieszkałą w Krakowie) i syna Zygmunta Grzegorza (1931–2014, doktora inżyniera elektronika, zamieszkałego we Wrocławiu). Stanisław Wąsowicz w 1930 r. zdał egzamin sędziowski, po czym piastował urząd sędziego Sądu Powiatowego w Ciężkowicach, Grybowie, Muszynie i Nowym Sączu, a od roku 1934 r. – Sądu Okręgowego w Nowym Sączu. Od 1930 r. należał do Zrzeszenia Sędziów i Prokuratorów. W roku 1931 r., już jako podharcmistrz, kierował drużyną harcerzy z Nowego i Starego Sącza na zlocie w Pradze Czeskiej. Prowadzona przez Niego reprezentacja otrzymała pochwałę komendy chorągwi. Od 11.02.1932 r. był komendantem hufca w Nowym Sączu. W lutym 1933 r. został mianowany działaczem harcerskim, a 15.03.1936 r. – harcmistrzem. W 1934 r. został członkiem Powiatowego Komitetu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego w Nowym Sączu. W 1938 r. odznaczono Go Złotym Krzyżem Zasługi. Po wybuchu wojny Jego rodzinę ewakuowano, ale już w październiku 1939 r. wrócił do Nowego Sącza i wstąpił do Związku Walki Zbrojnej (był jednym z czołowych organizatorów ZWZ na terenie Nowosądecczyzny i kierownikiem sekcji sądowej sztabu Inspektoratu Nowosądeckiego ZWZ). Pośredniczył w kontaktach z krakowskim środowiskiem harcerskim, kierował również harcerzami z powstałej we wrześniu 1939 r. (a rozbitej w początkach 1940 r.) nowosądeckiej komórki Organizacji Orła Białego „Resurrectio”, która na terenie Nowosądecczyzny i Podhala zajmowała się wydawaniem i kolportażem ulotek, przerzutami granicznymi przez Słowację na Węgry i szkoleniem wojskowym. 15.11.1939 r., na odprawie w mieszkaniu brata Tadeusza, podczas której zostały powołane tajne struktury krakowskiego harcerstwa, Stanisławowi Wąsowiczowi powierzono współkierownictwo rejonu Nowy Sącz. Objął funkcję komendanta hufca Szarych Szeregów w Nowym Sączu, był członkiem komendy chorągwi Szarych Szeregów („Ul Smok”), utrzymywał ścisły kontakt z władzami konspiracyjnymi. Stanisław prowadził sklepik na terenie sądu, w związku z czym Jego częste wyjazdy do Krakowa były usprawiedliwione koniecznością zaopatrzenia i nie budziły podejrzeń. S. Wąsowicz kierował akcją kurierów na linii Nowy Sącz – Węgry oraz akcją wystawiania fałszywych dokumentów. Redagował konspiracyjny „Biuletyn Informacyjny” (informacje w nim zamieszczane pochodziły prawdopodobnie z nielegalnego nasłuchu) i organizował jego kolportaż. Był także na terenie Nowosądecczyzny organizatorem PCK i koordynatorem akcji ratowania Żydów. Został aresztowany przez gestapo nowosądeckie 28.03.1941 r. skutkiem załamania się dwóch aresztowanych ukrywających się żydowskich farmaceutek i członka ZWZ, który po torturach, skonfrontowany z S. Wąsowiczem wyjawił Jego rolę w konspiracji. Stanisław Wąsowicz, wielokrotnie przesłuchiwany i nieludzko torturowany, niczego nie ujawnił. Podobno połknął jakiś adres czy numer telefonu, za co został dodatkowo skatowany. Gryps przesłany z więzienia kończył się słowami: Głowa do góry. Możecie spać spokojnie. Pracujcie dalej za siebie i za nas! Czuwaj! Wasz S. Od 2.04.1941 r. był więziony w Tarnowie, a 5 kwietnia został przewieziony do obozu koncentracyjnego w Auschwitz. W czasie pobytu w obozie znosił z godnością trudy i cierpienia, a także pomagał współwięźniom, ratując wielu przed niechybną śmiercią. Ostatni Jego list do rodziny nosi datę 9.11.1941 r. W dniu Święta Niepodległości – 11.11.1941 r. – został wraz z kilkudziesięcioma innymi osobami rozstrzelany pod ścianą śmierci bloku 11 w obozie oświęcimskim. (Źródło: Janusz Wojtycza – krakowskie wydanie „Gazety Wyborczej”, 15.11.2006 r.)