STOJANOWSKI Karol (1895-1947) [6-3-1]

STOJANOWSKI Karol [6-3-1], urodzony 3.05.1895 r. we wsi Kobyłowłoki (dawny powiat trembowelski na Tarnopolszczyźnie), w rodzinie chłopskiej (syn Kazimierza Stojanowskiego i Honoraty z domu Szkwarek). Doktor habilitowany Uniwersytetu Wrocławskiego, antropolog, eugenik, działacz społeczno-polityczny. Rodzina Stojanowskich nie była zamożna, gospodarstwo niewielkie, a oprócz najstarszego Karola w domu była jeszcze czwórka młodszego rodzeństwa. Kolejno na świat przychodzili: Józefa, Franciszek, Stanisław i Aniela. Starsza z sióstr – Józefa – jako szesnastoletnia dziewczyna wyjechała w 1913 roku ,,za chlebem’’ do Ameryki. W Stanach Zjednoczonych znalazła pracę i w miarę swoich możliwości pomagała rodzinie. Osiadła tam już na stałe, założyła rodzinę (wyszła za mąż za Polaka, miała dwóch synów i córkę). Starszy z braci – Franciszek – pozostał na ojcowiźnie i wspólnie z ojcem prowadził gospodarstwo. Po wojnie Stojanowscy musieli opuścić rodzinną wieś. Rodzina Franciszka, wraz z rodzicami, osiedliła się w województwie zielonogórskim, następnie przeniosła się na Opolszczyznę, w okolice Nysy. Franciszek zmarł w wieku 80 lat. Młodszy brat – Stanisław – po założeniu rodziny wyprowadził się z rodzinnej wsi. Po wojnie osiadł koło Prudnika na Opolszczyźnie. Zmarł w wieku 64 lat. Córka Stanisława – Wanda Stojanowska (doktor botaniki) zmarła 21.05.2017 r.; jest pochowana razem z Karolem. Najmłodsza z rodzeństwa – Aniela – urodziła się w 1909 roku, była więc młodsza od najstarszego z braci o czternaście lat. Dzięki pomocy Karola ukończyła studia. Po wojnie osiadła we Wrocławiu, pracowała w Archiwum Państwowym. Zmarła 8.02.2009 r.

Karol rozpoczął naukę w rodzinnych Kobyłowłokach, w działającej tam wówczas szkole etatowej. Trzecią klasę ukończył w 1907 roku. Wówczas to, jako dwunastoletni chłopiec opuścił na zawsze już dom rodzinny i rozpoczął naukę w Państwowym Gimnazjum w Trembowli, wstąpił też do drużyny harcerskiej. 1909 r. przeniósł się do Lwowa, gdzie kontynuował naukę w VI Gimnazjum Męskim im. Stanisława Staszica przy ul. Łyczakowskiej 37. Wybuch wojny w 1914 r. zmusił Stojanowskiego do przerwania nauki po ukończeniu VII klasy. Na rok przed maturą, 27.08.1914 r., wstąpił do Legionów Polskich – służył w I Brygadzie Legionu Wschodniego. Późną jesienią 1915 r. został urlopowany z wojska. Powrócił wówczas do Lwowa i w grudniu został przybocznym I Drużyny Skautowej im. Tadeusza Kościuszki. Czas ten wykorzystał przede wszystkim na przygotowanie się do matury, którą zdał eksternistycznie 4 marca 1916 r. w VI Gimnazjum we Lwowie. Przebywał krótko w czeskiej Pradze i Pardubicach. Aby zarobić na studia pracował tam w zakładzie produkującym beczki. Studia rolnicze i historyczne rozpoczął na uniwersytecie w Wiedniu. Rozpoczął również studia na Uniwersytecie Lwowskim, a kontynuował je w roku akademickim 1917/1918 na Studium Rolniczym. W listopadzie 1918 r. Stojanowski powrócił do rodzinnych Kobyłowłoków. Miesiąc później został aresztowany przez władze Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej i umieszczony w obozie koncentracyjnym. Prawdopodobnie został wówczas zaocznie skazany przez Ukraińców na karę śmierci. Warunki w obozie były potworne. Stojanowski zachorował tam na tyfus i w stanie bardzo ciężkim wydano go rodzicom. Młody organizm jednak szczęśliwie przezwyciężył chorobę i powrócił do sił. W Krakowie Karol kontynuował studia na Uniwersytecie Jagiellońskim. Mieszkał wówczas w szpitalu garnizonowym. W 1919 r. otrzymał absolutorium na Wydziale Przyrodniczym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Po zakończeniu studiów powrócił w rodzinne strony. We wrześniu, jeszcze tego samego roku, rozpoczął pracę nauczyciela nauk przyrodniczych w Prywatnym Gimnazjum im. Juliusza Słowackiego w Czortkowie. 9.06.1920 r. Stojanowski stanął na czele grupy harcerzy i uczniów czortkowskich szkół, z którymi ruszył do Lwowa. Wszyscy wstąpili do 240 Ochotniczego Pułku Piechoty gen. Józefa Hallera. Dowodzony przez Stojanowskiego pluton czortkowski swój chrzest bojowy przeszedł 18 lipca pod Strepowem (powiat kamionecki). Oddział ten walczył następnie pod Zadwórzem (powiat przemyślański). W ostatniej bitwie Stojanowski został ranny w stopę. Rana była na tyle poważna, że musiał przebywać w szpitalu. Po wyjściu, około września, niezdolny do dalszej walki został zwolniony z wojska. W wojsku dosłużył się stopnia sierżanta. Za działalność wojskową został odznaczony 17 marca 1932 r. Medalem Niepodległości oraz 16 marca 1937 r. Krzyżem Niepodległości. Był także przedstawiony do odznaczenia Orderem Virtuti Militarii. Po wojnie Stojanowski powrócił do nauczania. Od kwietnia 1921 r. powrócił na stanowisko nauczyciela gimnazjum w Czortkowie. Do 1922 roku pracował w kuratorium, kiedy to niespodziewanie otrzymał propozycję asystentury w Katedrze Prehistorii u profesora Kozłowskiego. Równocześnie rozpoczął studia antropologiczne u profesora Jana Czekanowskiego, które ukończył w 1924 roku – uwieńczeniem ich była znakomita praca doktorska z filozofii otwierająca autorowi nowe możliwości i perspektywy. Karol Stojanowski przeniósł się do Poznania skuszony propozycją objęcia posady asystenta w Katedrze Anatomii Prawidłowej Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Poznańskiego. Pracę rozpoczął w maju 1926 r. Po dwóch latach został też asystentem, a następnie docentem, w stworzonym przez profesora Eugeniusza Piaseckiego Studium Wychowania Fizycznego przy Wydziale Lekarskim. Habilitował się 15.12.1927 r. na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Poznańskiego na podstawie pracy ,,Szkice do prehistorycznej antropologii Europy Północnej’’. Mając zabezpieczenie materialne i mogąc zapewnić utrzymanie rodzinie, Stojanowski mógł się ożenić ze swoją długoletnią narzeczoną – Wandą Ćwiklińską urodzoną 18.02.1906 r. w Czortkowie. Wanda, po uzyskaniu tytułu magistra psychologii, pracowała aż do wojny jako asystentka w Instytucie Psychologii Uniwersytetu Poznańskiego. Karol i Wanda pobrali się 23 września 1928 r. w Dynowie, rodzinnej miejscowości panny młodej. Podczas ceremonii młodzi mieli na sobie mundury harcerskie, co miało zapewne świadczyć o przywiązaniu do organizacji i jej ideałów. Rodzicami Wandy Stojanowskiej byli Józef Nałęcz Ćwikliński (1873–1947) – inspektor kontroli skarbowej – i Antonina z domu Piotroff (1885–1971). W Poznaniu Stojanowscy zamieszkali najpierw na Golęcinie, w domu położonym na terenie folwarku uniwersyteckiego, a po roku czy dwóch przenieśli się na ulicę Miłą 12 na Jeżycach, do willi profesora Jaxy-Bykowskiego. W związku z wybuchem wojny, Stojanowski musiał opuścić to miejsce. Już na początku września, wraz z grupą innych uczonych z uniwersytetu wyjechał z miasta; przez pewien czas (we wrześniu 1939 r.) przebywał w Radomsku, stamtąd udało mu się przedostać do Warszawy, gdzie spędził okupację hitlerowską. W latach 1940–1944 wykładał antropologię na tajnym Uniwersytecie Ziem Zachodnich, ukrywając się przed Gestapo pod zmienionym nazwiskiem. Stojanowski i jego żona wyszli cało z powstania warszawskiego. Po jego klęsce opuścili stolicę i przenieśli się do Częstochowy (Karol wykładał w filii tajnego Uniwersytetu Ziem Zachodnich), a po zakończeniu działań wojennych powrócili z rodziną do zniszczonego Poznania, gdzie Stojanowski objął na krótko posadę docenta na uniwersytecie. 29.12.1945 r. przenieśli się do Wrocławia, gdzie Karol włączył się w dzieło organizowania uniwersytetu. W 1946 r. gromadząc cenne zbiory naukowe doprowadził do powstania Katedry Antropologii Uniwersytetu Wrocławskiego. Jego dorobek naukowy obejmuje liczne publikacje (ok. 120) z zakresu antropologii politycznej, społecznej i etnicznej. Pracę dydaktyczną Stojanowski rozpoczął jeszcze w roku akademickim 1946/1947 – prowadził wykłady z antropologii (5 godzin tygodniowo), antropologii prehistorycznej (2 godziny) oraz antropologii Śląska. Dopiero 20.12.1946 r., dwadzieścia lat po habilitacji, Karol Stojanowski został mianowany profesorem nadzwyczajnym antropologii na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Wrocławskiego, został też członkiem zwyczajnym Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego i członkiem Instytutu Śląskiego. We Wrocławiu Stojanowscy mieszkali przy Placu Uniwersyteckim 7. Razem z nimi zamieszkała siostra Karola Aniela oraz rozpoczynająca studia medyczne siostra żony Karola – Danuta Ćwiklińska. W domu tym również znalazła życzliwą pomoc zabrana z domu dziecka Jagoda Maresz. Była ona córką zmarłego w oflagu przyjaciela Stojanowskiego – Tadeusza Maresza. Karol uważał za swój moralny obowiązek pomoc rodzinie przyjaciela, gdyż wdowa po nim, wraz z trzema córkami, znalazła się w bardzo trudnym położeniu. Nie mając własnych dzieci Stojanowscy zaopiekowali się Jagodą, umożliwili jej rozpoczęcie i kontynuowanie studiów medycznych. Karol bardzo szybko zabrał też do siebie ze wsi schorowaną matkę. Sytuacja materialna rodziny w tym okresie była trudna, o czym świadczy pismo Wandy Stojanowskiej do prodziekana Wydziału Humanistycznego UWr. Prosiła w nim o udzielenie pożyczki z funduszu dziekańskiego na leczenie męża, bowiem stan zdrowia Karola stale się pogarszał. Jesienią 1946 r. po raz czwarty zachorował on na ,,różę’’. Rodzinie Stojanowskiego szczęśliwie udało się przeżyć okupację. Rodzice Karola po opuszczeniu przez najstarszego syna rodzinnej wsi, mieszkali w niej do zakończenia wojny z synem Franciszkiem, prowadząc wspólnie gospodarstwo. Po wojnie, kiedy Kresy znalazły się poza nowymi granicami Polski, musieli opuścić ziemie ojców. Osiedlili się najpierw w Zielonogórskiem, później przenieśli się na Opolszczyznę. Karol Stojanowski odszedł 9.06.1947 r. Pochowany został cztery dni później, w czwartek 12.06.1947 r. o godz. 10.00, na cmentarzu parafialnym na Sępolnie. Po śmierci Karola jego matka zamieszkała u młodszego syna Stanisława, tam zmarła w 1951 r., w wieku 74 lat. Ojciec Kazimierz zmarł w 1965 r. dożywszy sędziwego wieku 96 lat. Żona Profesora znalazła się w bardzo trudnej sytuacji. Wanda Stojanowska została aresztowana i uwięziona bez udowodnionej winy. Po uwolnieniu znalazła schronienie w klasztorze zamkniętym karmelitanek bosych we Wrocławiu. Przebywała tam przez rok. Po wystąpieniu z klasztoru wróciła do rodzinnego Dynowa. Pod koniec lat sześćdziesiątych powtórnie wyszła za mąż za Kazimierza Pietrakę, znajomego jeszcze z czasów harcerskich. Jakiś czas później sprzedali dom w Dynowie i wraz z matką Wandy przenieśli się do Przemyśla. Stojanowska pracowała jako sprzedawczyni, pielęgniarka, psycholog w poradni. Zmarła w Przemyślu w czerwcu 1971 r. (Źródło: Wanda Stęślicka-Mydlarska; EW; fragmenty z pracy doktorskiej Joanny Patalas, 2010 r.)